Czy traumą może być tylko jedno wydarzenie? Zdarza się, że urazowe doświadczenie nie jest pojedynczą sytuacją, a trwa w czasie lub stanowi wieloletnie tło całego okresu dzieciństwa. Klasyfikacja ICD-11 wprowadza nową jednostkę kliniczną związaną ze skutkami doświadczenia traumy złożonej oraz pokazuje, jakie skutki może nieść doświadczenie traumy relacyjnej.
Trauma prosta i złożona
Definiując traumę oraz biorąc pod uwagę jej potencjalną dynamikę, można dokonać podziału na traumę typu I i traumę typu II. Trauma typu I to rezultat zdarzenia krótkotrwałego i pojedynczego (np. bycie świadkem morderstwa, porwanie). Mówić można wtedy o traumie prostej, która może prowadzić do rozwoju zespołu stresu pourazowego (PTSD). Trauma typu II dotyczy sytuacji powtarzających się, długotrwałych, trwającego w czasie narażenia na działanie traumatycznych czynników zewnętrznych. Ta powtarzalność doświadczeń urazowych będzie sprawiać, że w tym przypadku mowa będzie o traumie złożonej.
Co to jest trauma relacyjna?
Jedną z traum złożonych może być trauma relacyjna. Trauma relacyjna to rodzaj emocjonalnej rany, urazu, który powstaje w wyniku różnego rodzaju nadużyć i krzywd. Jest to powtarzające się złe, przemocowe traktowanie, którego jednostka doświadcza z rąk drugiego człowieka lub grupy osób. Trauma relacyjna u dziecka to skutek krzywd, nadużyć, ale i opuszczeń jakich dziecko doznaje w swojej rodzinie lub ze strony najbliższych osób/opiekunów. Stanowi wynik bolesnych, powtarzających doświadczeń, które wpływają na rozwój danej osoby oraz kształtowanie się jej osobowości.
Złożony zespół stresu pourazowego – complex PTSD – co to jest?
cPTSD jest zaburzeniem, które może (ale nie musi) rozwinąć się jako następstwo narażenia na wydarzenie lub serię wydarzeń o wyjątkowo zagrażającym lub przerażającym charakterze. Najczęściej mowa tutaj o długotrwałych lub powtarzających się wydarzeniach, od których ucieczka jest trudna lub niemożliwa (np. tortury, niewolnictwo, ludobójstwo, długotrwała przemoc domowa, powtarzające się wykorzystywanie seksualne lub fizyczne w dzieciństwie).
Jakie są przyczyny złożonego zespołu stresu pourazowego cPTSD?
Początek objawów cPTSD może mieć miejsce w każdym okresie życia, zazwyczaj po narażeniu na powtarzające się, przewlekłe, traumatyczne wydarzenia i/lub wiktymizację, które trwały przez miesiące lub lata jednocześnie. Przyczyną rozwoju cPTSD jest trauma złożona, w tym także trauma relacyjna. Narażenie na powtarzające się traumy, szczególnie na wczesnych etapach rozwoju, jest związane z większym ryzykiem rozwoju cPTSD.
Tym samym trauma złożona nie jest tym samym, co cPTSD. Doświadczenie traumy złożonej może, ale nie musi, prowadzić do rozwoju złożonego zespołu stresu pourazowego (cPTSD).
Complex PTSD kryteria ICD-11
W cPTSD spełnione są wszystkie wymagania diagnostyczne dla zespołu stresu pourazowego (znajdziesz je tutaj). Dodatkowo złożony zespół stresu pourazowego charakteryzuje się poważnymi i utrzymującymi się:
- problemami z regulacją afektu
- przekonaniami o sobie jako osobie o pomniejszonej wartości, pokonanej lub bezwartościowej, którym towarzyszy poczucie wstydu, winy lub porażki związane z traumatycznym wydarzeniem
- trudnościami w utrzymywaniu związków i odczuwaniu bliskości z innymi
Powyższe objawy powodują znaczący dystres lub upośledzenie funkcjonowania w życiu osobistym, rodzinnym, społecznym, edukacyjnym, zawodowym lub innych ważnych obszarach funkcjonowania.
Diagnoza różnicowa obejmuje m.in, zaburzenia adaptacyjne, zaburzenia depresyjne, zaburzenia lękowe, PTSD.
Complex PTSD objawy
W praktyce cPTSD może obejmować doświadczanie takich objawów jak:
- nawracające trudności ze snem
- koszmary senne, podczas których wracają sceny z przeszłości (flashback)
- unikanie sytuacji skojarzonych z doświadczeniem urazowym
- trudności z nawiązywaniem relacji
- wycofanie
- zamknięcie w sobie
- niskie poczucie własnej wartości
- tendencja do obwiniania się, zamartwiania, rozpamiętywania zdarzeń z przeszłości
Trauma złożona w DSM-5
W DSM-5 ostatecznie nie wprowadzono cPTSD jako formalnie kodowanej, odrębnej jednostki diagnostycznej. Z DSM-5 usunięto również rozpoznanie DESNOS z powodu niewystarczającej liczby badań uzasadniających jego wyodrębnienie.
Nieuwzględnienie complex PTSD w klasyfikacji DSM-5 wynikało ze stanowiska, że większość osób, o których można było myśleć w kategorii cPTSD, spełniała kryteria już istniejących zaburzeń (takich jak zespół stresu pourazowego PTSD i/lub zaburzenia osobowości typu borderline).
Jak wygląda diagnoza complex PTSD?
Podobnie jak w innych zaburzeniach, w procesie klinicznej diagnozy complex PTSD należy uwzględnić m.in. diagnozę różnicową oraz możliwość współwystępowania innych zaburzeń. W przypadku rozpoznania cPTSD rzetelna diagnoza różnicowa jest bardzo istotna. Uwzględnia ona m.in zaburzenie osobowości borderline, ADHD, PTSD. Istnieje również możliwość współwystępowania kilku zaburzeń. Zaburzenia współwystępujące w cPTSD mogą obejmować m.in. zaburzenia nastroju (w tym epizod dużej depresji), zespół lęku uogólnionego, zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, zaburzenia związane z używaniem alkoholu, choroby przewlekłe, bezsenność, BPD. Właściwie postawiona diagnoza kliniczna pozwala dobrać odpowiednie metody terapii – z uwzględnieniem zaleceń i rekomendacji sformułowanych na podstawie wyników badań naukowych.
cPTSD leczenie
Leczenie złożonego zespołu stresu pourazowego jest zasadniczo podobne do leczenia PTSD. Najważniejszym elementem jest psychoterapia, która w razie potrzeby wspierana jest farmakoterapią. Leczenie complex PTSD winno być ukierunkowane na wyeliminowanie lub redukcję objawów, poprawę funkcjonowania oraz zapobieganie nawrotom.
W leczeniu farmakologicznym stosuje się przede wszystkim leki przeciwdepresyjne (najczęściej SSRI). Można również zastosować leki przeciwdrgawkowe, które dodatkowo korzystanie wpływają na stabilizację nastroju – celem potencjalizacji działania leków przeciwdepresyjnych. W celu poprawy jakości snu może być pomocne dołączenie leku przeciwpsychotycznego II generacji.
Aktualny stan wiedzy oraz badań wskazuje, że postępowanie psychoterapeutyczne powinno opierać się na integracyjnym modelu. Co za tym idzie, najskuteczniejszym podejściem będzie łączenie technik i umiejętności obejmujące różne modalności.
Jesteś specjalistą z zakresu zdrowia psychicznego i chcesz dowiedzieć się więcej na temat skutecznych metod terapii z osobami z doświadczeniem traumy złożonej lub diagnozą cPTSD? Zajrzyj tutaj i sprawdź, jak mogę Ci w tym pomóc.
Bibliografia:
Wioletta Rozpędek, Podłoże neurobiologiczne zespołu stresu pourazowego w: Neuropsychiatria i neuropsychologia, 2015
Krzysztof Rutkowski, Diagnostyka porównawcza zaburzeń pourazowych, w : Psychiatria Polska tom XXXIX, numer 1, 2005
Radosław Tomalski, Aleksytymia i dysocjacja, w: Psychoterapia 2 (145) 2008
Stanisław Steuden, Konrad Jankowski, Trauma – kontrowersje wokół pojęcia, diagnoza, następstwa, implikacje praktyczne, w: Roczniki psychologiczne XIX, 3, 2016
Dorota Draczyńska, Trauma relacyjna, w: Psychiatria Polska, nr 307, 2023
Barbara Błaż-Kapusta, Złożony Zespół Stresu Pourazowego (DESNOS) – studiów przypadku, w: Psychoterapia 3 (142), 2007
Aleksandra Katarzyna Tomasiewicz, Feliks Matusiak, Bartosz Treger, Doświadczenie traumy a percepcja więzi. Porównanie grup młodzieży hospitalizowanej w psychiatrycznym oddziale stacjonarnym z młodzieżą nieleczoną., w: Psychoterapia 2 (177), 2016
Lilianna Kołodziejczak, Reaktywne zaburzenia więzi (RAD) u dzieci przebywających w placówkach opiekuńczo – wychowawczych, w: Wyhowanie w rodzinie t. XIII, 1/2016
Joachim Kowalski, Adam Elżanowski, Andrzej Śliwerski, Przegląd wybranych psychoterapii PTSD, ich skuteczności i zaleceń terapeutycznych w terapii osób dorosłych, w: Psychiatria Polska nr 303, 2023
Magdalena Maria Migda, Trauma więzi a psychoterapi pacjentów z diagnozą PTSD w oparciu o metalizację, w: Psychoterapia 3 (174), 2015
Katarzyna Prot-Klinger, Elżbieta Smoleń, Praca terapeutyczna z traumatycznymi przekazami transgeneracyjnymi, w: Psychoterapia 3 (202), 2022
Joanna Ulatowska, Maryla Sawicka, Odzyskiwanie wspomnień w praktyce klinicznej – przegląd badań, w: Psychiatria Polska, 51(4), 2017
Cezary Żechowski, Historia jako źródło (nieświadomych) cierpień, w: Psychoterapia 1 (176), 2016
Paulina Jaworska-Andryszewska, Janusz Rybakowski, Wyższe wskaźniki traumy wczesnodziecięcej u osób z zaburzeniem osobowości borderline w porównaniu z pacjentami z chorobą afektywną dwubiegunową, w: Psychiatria Polska 56 (1), 2022
Małgorzata Teresa Talaga, Odporność psychiczna u osób z zaburzeniami afektywnymi i lękowymi a doświadczenie wczesnej traumy – badania pilotażowe, w: Psychiatria Polska 52(3), 2028
Piotr Gałecki, Agata Szulc, Psychiatria – rozpoznania według ICD 11, wyd. Edra
red. Piotr Gałecki, Badanie stanu psychicznego – rozpoznania wg ICD 11, wyd. Edra
