Co łączy pracę, alkohol, narkotyki i hazard? Od każdego można się uzależnić. Mechanizm powstawania uzależnień, również tych behawioralnych, jest dość podobny. Przyczyny mogą jednak być różnorodne i złożone. Sprawdź co uzależniającego może być w zachowaniach oraz czym może grozić toksyczna relacja ze swoja pracą.
Na czym polega uzależnienie?
Uzależnienie to nabyty fizyczny i/lub psychiczny przymus objawiający się okresową lub stałą potrzebą przyjmowania pewnych substancji lub wykonywania konkretnych czynności. Celem jest doznanie efektów ich działania lub uniknięcie przykrych objawów związanych z ich brakiem. Patologiczne wykonywanie czynności może oprócz uzależnienia przybrać postać zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego, nazywanego również “nerwicą natręctw” lub zespołem anankastycznym (obssesive compulsive disorder). Istotną cechą tego zaburzenia są natrętne myśli (obsesje) lub czynności przymusowe (kompulsje), które są odbierane jako przykre lub utrudniające codzienne funkcjonowanie.
Pracoholizm przyczyny
Przyjemność związana z wykonywaniem pewnych czynności oddziałuje na układ nagrody. Pomimo racjonalnych powodów do zaprzestania zachowania, uniemożliwienie jego kontynuowania może powodować odczuwanie objawów abstynencji. Angielski neurobiolog Steven Rose w oparciu o wyniki Eric J. Netsler i Robert C. Malenka (2004) stwierdził, że szczególnie podatni na uzależnienie od czynności są osoby dotknięte „zespołem niedoboru nagradzania”. Ta grupa ludzi ma trudność z przeżywaniem przyjemności w życiu. Rzeczywistość wydaje im się okrutna, szara i niesprawiedliwa. Rose zwrócił też uwagę na rolę dziedziczenia. Jego zdaniem dziedziczeniu może podlegać biologiczne (biochemiczne) podłoże na którym może rozwinąć się uzależnienie. W mechanizmie uzależnienia warto zwrócić również uwagę na czynniki osobowościowe i środowiskowe.
Konsekwencją jest tendencja do powtarzania zachowania przynoszącego zadowolenie. Czynność uzależniająca aktywuje neuroprzekaźniki, które działają podobnie do opioidów. Podwyższają one poziom dopaminy i przynoszą krótkotrwałe uczucie zadowolenia. Proces jest na tyle silny, że utrwala dalsza tendencję do powtarzania zachowania. Efektem może być nałóg. W przypadku uzależnienia fizycznego środek psychoaktywny dostarczany jest z zewnątrz. W uzależnieniu od czynności organizm w reakcji na stymulujące bodźce (zakupy, praca, jedzenie, gry hazardowe) może uwolnić endogenne endorfiny. Skutkuje to odczuwaniem zadowolenia i przyjemności.
Czym grozi pracoholizm?
Pracoholizm powoduje przykre konsekwencje psychicznie, ale i fizyczne. Wśród ujemnych skutków zdrowotnych można wymienić:
- odczuwanie lęku, napięcia, rozdrażnienia
- zaburzenia, pamięci, koncentracji, uwagi
- zaburzenia tzw. nerwicowe i seksualne
- problemy ze strony układu pokarmowego (spastyka, nadwrażliwość jelit, owrzodzenia żołądka, bóle brzucha, biegunka)
- choroby układu krążenia (zawał serca, choroba wieńcowa, udar mózgu, wylew krwi do mózgu)
- wypalenie zawodowe (objawiające się uczuciem ciągłego zmęczenia, lęku, apatii, przygnębienia oraz obniżeniem aspiracji życiowych)
- w końcowych stadiach najpoważniejszych przypadków postępujące wyniszczanie społeczne, psychiczne, fizyczne mogące prowadzić do śmierci
Jak pomaga psycholog?
Z terapeutycznego punktu widzenia, oczywistym jest że nie jest możliwe stałe i całkowite zaprzestanie pracy. Warto zwrócić uwagę na właściwe ustalenie i przestrzenie planu dnia. Powinny się w nim znaleźć wszystkie podstawowe i konieczne dla zdrowia psychicznego i fizycznego aktywności. Można to osiągnąć poprzez:
- ograniczenie czasu przeznaczanego w ciągu dnia na pracę
- przewartościowanie dotychczasowych wyborów
- zmianę przekonań dotyczących roli pracy w codziennym życiu
- pracę nad redukcją poziomu lęku, poczucia winy, wstydu w okresach wypoczynku
- modyfikację sposobów spędzania wolnego czasu, zwłaszcza w kontekście wprowadzenia aktywności ruchowej
Pracoholizm, a zaangażowanie w pracę
Podkreślić należy, że nie zawsze to co potocznie uznamy za nałóg nie będzie zaburzeniem czy chorobą. Osoba pracująca zbyt dużo nie musi być pracoholikiem. Okresowe przeciążenia, zależności czy zobowiązania powodujące większa ilość poświęcanego na pracę czasu nie muszą świadczyć o zaburzeniu. Zainteresowanie i pasja również mogą pochłaniać dużo czasu, ale nie być chorobą. Nie bagatelizuj jednak niepokojących sygnałów. Sprawdź tutaj po czym rozpoznać, że Twoja relacja z pracą zaczyna być toksyczna.
