Słowo aleksytymia pochodzi o “a” – brak, “lexis” – słowo i “thymos” – emocja. Osoba, która się z nią zmaga ma trudności w nazywaniu własnych stanów emocjonalnych oraz jest niezdolna do ich rozpoznawania. Badania wskazują, że jej podwyższony poziom można zaobserwować w populacji osób pozbawionych wolności.
Stres w więzieniu
Przyjmuje się, że o charakterze aktywności ludzi, jej kierunku i sile decydują dwa ściśle współdziałające i zależne od siebie czynniki – osobowość oraz sytuacja. Niektóre czynniki środowiska zewnętrznego mogą przybierać charakter zaburzający lub zakłócający normalne funkcjonowanie człowieka. Na skutek tego, człowiek może je postrzegać i odbierać jako trudne lub przekraczające jego indywidualne możliwości fizyczne oraz zasoby psychiczne.
Zaburzenia związane ze stresem traktuje się jako “reaktywne” tj. związane z takim przeżyciem, które przekracza zdolności adaptacyjne człowieka. W zależności od siły z jaką na jednostkę oddziałuje stres, jego natężenia, czasu działania oraz różnic indywidualnych (osobowość, indywidualna odporność jednostki), rozwinąć mogą się bardziej lub mniej nasilone reakcje psychopatologiczne. Kontinuum rozciąga się od lekkich, będących na pograniczu normy reakcji aż do ciężkich psychoz reaktywnych.
Wpływ stresu na organizm człowieka
Efekt działania stresora nie ogranicza się do skutków w sferze psychicznej. Zwrócić należy również uwagę na biologiczne następstwa urazów psychicznych. Stres wywołuje również niekorzystne następstwa neurofizjologiczne. Wpływ jednorazowego urazu psychicznego rzadko staje się powodem długotrwałych zaburzeń psychicznych. Dużo bardziej niekorzystne dla człowieka są przewlekłe, kumulujące się w czasie, negatywne i traumatyczne oddziaływania środowiskowe.
Długotrwałe frustracje, napięcia emocjonalne, trwające wiele miesięcy lub lat wywołują jakościowo poważniejsze oraz głębsze następstwa psychopatologiczne (Bilikiewicz, Landowski, Radziwiłowicz, 2003). Izolacja więzienna stanowi w płaszczyźnie psychologicznej długotrwałe źródło stresu i może tym samym nieść za sobą określone negatywne następstwa w sferze funkcjonowania społecznego oraz indywidualnego jednostki.
Próby samobójcze w więzieniach
Połączenie kilku czynników potencjalnie wywołujących kryzys prowadzić może do załamania psychicznego oraz społecznego i finalnie do podjęcia próby samobójczej (Pierzchała, 2015). Liczne frustracje oraz deprywacja potrzeb w warunkach więziennych są przyczyną samobójczej autodestrukcji (Pierzchała, 2015 za: Waligóra, Jaklewicz).
Ryzyko samobójstwa wzrasta wskutek wydłużającej się izolacji społecznej oraz braku dostępnego wsparcia. Istotnym elementem wpływającym na zapobieganie takim sytuacjom jest interakcja społeczna (Pierzchała, 2015). Samobójstwo w dużej mierze (oprócz anomalii osobowościowych, sytuacji osobistych niezwiązanych z osadzeniem w zakładzie karnym) jest wskaźnikiem nieprzystosowania społecznego oraz wynikiem problemów adaptacyjnych w izolacji więziennej (za: Jarosz).
Tłumienie emocji i aleksytymia
Konieczność przystosowania się do sytuacji długotrwałej izolacji od społeczeństwa oraz adaptacji do jej warunków przejawiać się może odcinaniem od emocji. Wyniki badań potwierdzają hipotezę, że więźniowie cechują się podwyższonym poziomem aleksytymii (Chmielewska-Hampel, Trzebiński, 2010). Należy ona do grupy zaburzeń emocjonalnych przejawiających się jako brak zdolności jednostki do rozpoznawania własnych stanów emocjonalnych, problem z werbalizowaniem swoich emocji, ubóstwem wyobraźni i fantazji na skutek operacyjnego stylu myślenia.
Ponadto, występują problemy z różnicowaniem przeżywanych emocji a ich wskaźnikiem fizjologicznym. Tłumienie i blokowanie procesów emocjonalnych charakterystyczne dla aleksytymii, skutkuje m.in. pojawianiem się emocji w niewłaściwym kontekście oraz gwałtownymi i niekontrolowanymi reakcjami afektywnymi. Skutkiem długotrwałego tłumienia emocji są również zaburzenia psychosomatyczne (Chmielewska-Hampel, Trzebiński, 2010).
Jak pracuje psycholog więzienny
Osoba przebywająca w placówce więziennej, zwłaszcza w zakładzie karnym typu zamkniętego, pozostaje poza naturalnymi procesami w świecie, w kraju w którym żyje (układ polityczny, ekonomiczny, społeczny i wiele innych). Ponadto skazany podlega skutkom totalności instytucji penitencjarnej co wiąże się ze skutecznym marginalizowaniem lub wręcz wykluczeniem z normalnego życia.
Pamiętać należy, że aleksytymia u więźniów może pełnić rolę mechanizmu obronnego mającego na celu adaptację do warunków więziennych – stąd też wszelkie oddziaływania terapeutyczne polegające na “otwieraniu” jednostki na własne uczucia prowadzić należy z uważnością, rozwagą i uwzględnieniem indywidualnego podejścia. Doświadczenie pokazuje, że ten powolny proces może przynieść wymierne i pozytywne skutki dla osoby przebywającej w izolacji penitencjarnej.
Chcesz wiedzieć więcej o tym co bada psychologia penitencjarna oraz jak izolacja wpływa na człowieka? Zajrzyj tutaj.
