Stanfordzki eksperyment więzienny miał na celu zbadanie psychologicznych efektów życia więziennego. Przeprowadzony został w 1971 roku przez grupę psychologów, której przewodniczył Philip Zimbardo. Pomimo cennych wniosków, do dzisiaj pozostaje jednym z eksperymentów psychologicznych budzących najwięcej wątpliwości etycznych.
Eksperyment Zimbardo
W badaniu wzięło udział 18 ochotników. Były to osoby, które nie miały kryminalnej przeszłości, nie przebywali wcześniej w więzieniu, nie byli uzależnieni od narkotyków oraz byli w pełni zdrowi psychicznie. Wśród grupy wytypowano 24 osoby, spośród których udział w eksperymencie wzięło udział 18 z nich. Pozostała szóstka stanowiła rezerwę.
Na potrzeby eksperymentu, w piwnicy wydziału psychologii w Stanfordzie skonstruowano więzienie. Przestrzeń zorganizowano w oparciu o opinie personelu więziennego i byłych więźniów. Wymieniono drzwi na kraty, urządzono pomieszczenia (biuro dyrektora więzienia, pokój wartownika, przebieralnię dla strażników). W rolę dyrektora więzienia wcielił się autor eksperymentu, psycholog Philip Zimbardo.
W więzieniu nie było okien i zegarów. Rozmowy więźniów były podsłuchiwane, a obraz rejestrowała kamera umieszczona na jednym z końców głównego korytarza.
Więźniowie i strażnicy
Grupę ochotników podzielono na strażników oraz więźniów. 9 strażników pracowało trójkami w systemie ośmiogodzinnych zmian. Więźniów zakwaterowano w 3 celach trzyosobowych. Pozostali uczestnicy mieli być wezwani w razie potrzeby.
Wśród strażników można było wyróżnić trzy podstawowe typy zachowań:
- surowi, ale sprawiedliwi
- starający się nie krzywdzić więźniów i oddawać im „drobne przysługi”
- znajdujący satysfakcję w znęcaniu się nad skazańcami, mimo że żaden test osobowości nie wykazywał u nich takich tendencji
Wszystkich grupy strażników łączyło to, że nie odmawiali wykonania żadnego rozkazu.
Jak więzienie zmienia człowieka?
Grupa więźniów została całkowicie rozproszona i zdominowana przez strażników. W różny sposób radzili sobie z doświadczeniem podległości i poniżenia.
- Część więźniów początkowo przeciwstawiała się, a nawet biła ze strażnikami
- Niektórzy stali się „dobrymi więźniami”, posłusznie wykonującymi rozkazy strażników.
- Czterech więźniów doświadczyło załamania emocjonalnego.
- U jednego stres spowodował wysypkę o podłożu psychosomatycznym.
Więźniowie wykazujący się wysokim poziomem autorytaryzmu dłużej niż pozostali więźniowie znosili autorytarne środowisko więzienne. Było to jedyne połączenie między osobowością, a zachowaniem w więzieniu.
Zaplanowany na dwa tygodnie eksperyment został przerwany już po sześciu dniach. Miały na to wpływ brutalne zachowania „strażników” względem „więźniów”.
Dlaczego przerwano eksperyment więzienny?
Ostatecznie wskazano, że badania zakończono z dwóch powodów. Po pierwsze zauważono, że strażnicy stają się bardzo brutalni w nocy, kiedy eksperymentu nie obserwowali badacze.
Znaczący wpływ na decyzję o zakończeniu eksperymentu stanfordzkiego miała Christiana Maslach (późniejsza żona Zimbardo). Młoda pani doktor ze Stanfordu, po przeprowadzeniu z więźniami i strażnikami serii wywiadów, zdecydowanie sprzeciwiła się kontynuowaniu badań.
Narzeczona Philipa Zimbardo stanowczo zanegowała wyprowadzanie więźniów do toalety skutych kajdanami, z torbami na głowach i rękach na ramionach współwięźniów. Wściekła miała wówczas powiedzieć: “To okropne co robicie tym chłopcom!”. Z ponad 50 wizytatorów, którzy odwiedzili stworzone więzienie, była jedyną osobą, która zakwestionowała moralną stronę eksperymentu.
Jak więzienie zmienia ludzi?
Zimbardo zaobserwował, że w specyficznych warunkach ludzie zdrowi psychicznie mogą wcielać się w role oprawców i ofiar. Powodem takiego zachowania nie muszą być zaburzenia ludzkiej psychiki. Znaczący jest wpływ otoczenia.
Uczestnicy przyznali, że podczas trwania eksperymentu, dowiedzieli się bardzo dużo o sobie i własnej naturze. Ostatecznie wszyscy przyznali, że to co się wydarzyło było jedynie efektem realiów, a nie cech ich osobowości.
Wątpliwości natury moralnej
Pomimo wątpliwości etycznych oraz późniejszych niejasności metodologicznych, eksperyment Philipa Zimbardo wniósł ważną wiedzę dotyczącą zachowania pod presją otoczenia. Szczegółowy jego przebieg znajdziesz tutaj.
Na podstawie eksperymentu, nakręcono również filmy: Eksperyment (2001 r.), Eksperyment (2010 r.) oraz The Stanford Prison Experiment (2015 r.). Więcej o tym jak izolacja wpływa na człowieka przeczytasz tutaj.
P.S. A czy wiesz dlaczego ludzie nie pomagają innym? Sprawdź tutaj skąd się bierze znieczulica.
