Czy więźniowie powinni pracować?

Rola pracy w sytuacji odbywania kary pozbawienia wolności jest większa niż tej w warunkach wolnościowych. Różnica wynika z samej specyfiki sytuacji przebywania w izolacji penitencjarnej, generowanych przez nią problemów, odmienności, potrzeb czy zachowań. Badania dowodzą, że zatrudnienie osób pozbawionych wolności przynosi wiele wymiernych korzyści.

Praca w więzieniu

Praca więźniów jest historycznie nieodłącznym elementem systemu penitencjarnego (Przesławski, 2016 za: Czarkowski, 1925; Bugajski, 1928). Na przestrzeni lat różna była jej funkcja w ramach pobytu w izolacji penitencjarnej. Traktowana była jako narzędzie do poprawy sytuacji osadzonych, a w niektórych okresach historii również jako dodatkowa dolegliwość lub nawet eksterminacja uwięzionych. (Przesławski, 2016, za: Pomiankiewicz, 2010). Praca więźniów w ramach współczesnych systemów penitencjarnych jest najlepszą drogą do zachowania w warunkach izolacji życiowej aktywności, antidotum na wszechogarniającą nudę, powiększeniem strefy intymności w porównaniu z warunkami determinującymi ciągłe przebywanie z współwięźniami na małej przestrzeni (Przesławski, 2016).

Nadmiar czasu wolnego w izolacji jest dla osadzonych dolegliwy. Jest to jeden z prawdopodobnie najczęstszych motywów podejmowania przez osadzonych różnego rodzaju prac, które oprócz stanowienia wypełnienia tego czasu stanowić mogą dla nich źródło zdobywania nowych umiejętności, rozbudzania zainteresowań, rozwijania pasji. Praca jest też dla zatrudnionych źródłem satysfakcji. (Łuczak, 2016). Wymienione korzyści wynikające z podjęcia zatrudnienia pokazują jak wiele wartości może być rozbudzanych, kształtowanych i wzmacnianych przy pomocy tego narzędzia resocjalizacyjnego. 

Readaptacja społeczna osób pozbawionych wolności

Na podkreślenie zasługuje niezwykle duża rola podjęcia pracy w późniejszym procesie readaptacji społecznej osoby pozbawionej wolności. Osoba ta oprócz zdobycia nowych kwalifikacji, które pomogą jej w znalezieniu zatrudnienia po opuszczeniu zakładu karnego, będzie mieć okazję do nabycia samego nawyku uczciwej pracy, niezwykle ważnego w przypadku nie podejmowania wcześniej legalnych prac zarobkowych (uprzednie utrzymywanie się z przestępstw lub pomocy państwa czy bliskich) (Łuczak, 2016 za: Słowiński, 2008).

W świetle tych faktów nic dziwnego zatem, że podejmowanie przez skazanych pracy w trakcie ich pobytu w izolacji penitencjarnej jest w takim stopniu doceniane oraz stawiane na pierwszym miejscu wśród wszelkich form aktywności osadzonych. Aktywność ta jest wszakże wymieniona na pierwszym miejscu wśród środków oddziaływania penitencjarnego w przepisach Kodeksu Karnego Wykonawczego.

Dlaczego więźniowie powinni pracować?

Praca jest procesem specyficznym dla człowieka, poprzez proces pracy wyraża się i rozwija jego osobowość. Brak pracy, zajęcia, wszelkie ograniczenia aktywności wywierają zdecydowanie ujemny wpływ na człowieka. Jej rola w funkcjonowaniu jest na tyle istotna, że dla chorego (choroby psychiczne i somatyczne) człowieka praca stanowi istotny czynnik przyspieszający zdrowienie. Praca ponadto, biorąc pod uwagę psychologiczny jej wymiar (Górski, Kolarczyk, 1982):

• jest ważnym czynnikiem stabilizującym pozycję człowieka w społeczeństwie
• sprzyja (zwłaszcza jeśli jest wykonywana zespołowo) wyrabianiu nawyków i postaw niezbędnych w życiu społecznym
• zapobiega izolacji społecznej, ułatwia nawiązywanie poprawnych kontaktów z otoczeniem
• ułatwia osobom dotkniętym zaburzeniami psychicznymi zdobycie poczucia znaczenia i wartości własnej osoby, rozwija ich samodzielność i inicjatywę
• jest czynnikiem pobudzającym aktywność osób z zaburzeniami psychicznymi poprzez rozbudzanie w nich zainteresowania otaczającą rzeczywistością, efektami pracy, wynagrodzeniem za nią
• w płaszczyźnie kliniczno-biologicznej podjęcie pracy powoduje obniżenie nadmiernej pobudliwości, zmniejszenie się drażliwości i męczliwości, poprawę snu, wzrost aktywności indywidualnej
• odnotowuje się nawet 5-krotne zmniejszenie się przejawów agresji u pacjentów objętych terapią pracą
• w leczeniu osób uzależnionych od alkoholu, obok psychoterapii, praca może zmienić postawę psychiczną, stworzyć nowe cele konkurujące skutecznie z pędem do picia alkoholu
• w odniesieniu do osób asocjalnych, w tym skazanych, nie posiadających wykształconych nawyków i motywacji do pracy podjęcie zatrudnienia ma nieocenione znaczenie wychowawcze
• zatrudnienie uczy osobę pozbawioną wolności działalności społecznie pożytecznej, wyrabia nawyk pracy i potrzebę tego typu aktywności

Podjęcie przez osadzonego nieodpłatnej formy zatrudnienia ma również dla osadzonego inne pozytywne aspekty – od formy zapełnienia czasu wolnego, poprzez satysfakcję z samej jej wykonywania, a na pozytywnej przesłance przy rozpatrywaniu wniosków o warunkowe przedterminowe zwolnienie kończąc. Sam aspekt zadowolenia i satysfakcji jest ważny względem każdej wykonywanej pracy. Biorąc pod uwagę oczekiwany aspekt resocjalizacyjny związany z jej podjęciem, zadowolenie to jest jeszcze ważniejszym czynnikiem warunkującym skuteczność oddziaływań. 

Jakie korzyści przynosi praca dla więźniów?

Badania dowodzą, że zatrudnienie osób pozbawionych wolności przynosi im satysfakcję, oraz daje im możliwość efektywnego odbycia kary i powrotu do społeczeństwa (Łuczak, 2016). W jednym z przeprowadzonych badań, na podstawie odpowiedzi respondentów (355 skazanych przebywających na terenie 3 zakładów karnych)  ustalono, że niezwykle ważnym aspektem resocjalizacyjnej funkcji pracy w opinii skazanych okazała się praca społeczna na rzecz innych osób lub instytucji. Ten rodzaj zatrudnienia został doceniony nie tylko przez osoby, które w przeszłości pracowały społecznie, ale również przez te które chciałyby ten rodzaj pracy podjąć w przyszłości. Wyrażano to poprzez przykładowe stwierdzenia takie jak: „raczej tak wolałbym pracować niż siedzieć bezczynnie w pawilonie” czy „uważam, że to dobry pomysł, gdyż w ten sposób można pomóc innym, zdecydowanie bym się jej podjął”. Skazani już wcześniej wykonujący różnego rodzaju prace społeczne podsumowywali je z kolei „każdy człowiek powinien podejmować prace społeczne, gdyż tylko wtedy przedstawia jakąś wartość siebie i dla społeczeństwa”, „pracuje społecznie 15 miesięcy i gdybym nadal odbywał karę, to dalej bym wykonywał pracę społeczną, gdyż chociaż tyle mógłbym dać od siebie w zamian za utrzymanie” (Łuczak, 2016). 

Wnioskując na podstawie wypowiedzi respondentów badania można wysnuć wniosek, że motywacją do tego typu pracy osadzonych może być chęć niesienia pomocy innym, poczucie spełniania czy zadośćuczynienia. Tego typu aspekty zatrudnienia są nieocenione z perspektywy szansy na „przebudowę moralną” skazanego oraz kształtowanie w nim społecznie akceptowalnych postaw, zwłaszcza poczucia odpowiedzialności oraz wrażliwości wobec otaczającego świata.

Więcej o tym dlaczego praca jest uznawana za narzędzie resocjalizacyjne znajdziesz też w tym miejscu. A jeśli interesuje Cię jak sytuacja więzienna może zmienić człowieka zajrzyj też tutaj.