Zespół Gansera (inaczej zespół przybliżonych odpowiedzi lub tzw. psychoza więzienna) to mało znane i rzadko występujące schorzenie. Nazwa pochodzi od nazwiska Sigberta Gansera, niemieckiego psychiatry, który jako pierwszy opisał tę charakterystyczną grupę objawów. Pomimo, że pierwsze wzmianki na temat Zespołu Gansera sięgają 1898 roku, jego klasyfikowanie wciąż budzi pewne kontrowersje.
Zespół Gansera objawy
Podstawowym objawem Zespołu Gansera jest podawanie nieprawidłowych odpowiedzi na zadawane pytania. Pacjenci odpowiadają „nie wiem” nawet na najprostsze pytania lub udzielają odpowiedzi błędnych, acz przybliżonych, takich jak:
„Ile to 2 + 2?” – „5”;
„Ile masz uszu?” – „Trzy”
Ponadto, osoby te są niezorientowane co do miejsca i czasu, nieprawidłowo określają aktualną datę, swój wiek, datę urodzenia. Pacjent pytany o własny wiek podaje np. 5 lat więcej. Co ciekawe, kobiety w podobnej sytuacji podają kilka lat mniej. Udzielane odpowiedzi są na tyle zbliżone do prawdy, że pozwalają wnioskować, że pytania są przez pacjenta w pełni rozumiane.
Osoby doświadczające tego zespołu często opacznie wykonują czynności. Opisywane jest np. zapalanie zapałki niewłaściwym końcem czy błędne wykonywanie poleceń. Pozostałe najczęściej powtarzające się objawy Zespołu Gansera to:
– przymglenie świadomości
– występowanie żywych doznań omamowych o charakterze omamów wzrokowych i słuchowych.
Do głównych objawów zaliczane są także objawy konwersyjne, np. drżenia czy niedowłady. Występują też zaburzenia czucia.
Jak objawia się Zespół Gansera?
Jeden z charakterystycznych objawów, jakim są częściowe zaburzenia świadomości, ujawniany tylko w okresie trwania choroby. Zazwyczaj występuje niepamięć epizodu chorobowego. Charakterystyczny dla Zespołu Gansera jest ponadto ostry przebieg oraz spontaniczna remisja. Znane są też jednak przypadki wielomiesięcznego utrzymywania się objawów pomimo stosowanych interwencji terapeutycznych.
Psychoza więzienna częstotliwość występowania
Przegląd literatury wskazuje, że w ciągu 118 lat od ogłoszenia pracy przez Gansera opisanych zostało zaledwie 117 przypadków tzw. „psychozy więziennej”. Na podstawie wyników badań można wnioskować, że zespół ten najczęściej występuje u:
– mężczyzn,
– w wieku około 30 lat,
– przebywających w więzieniach.
Mimo to znane są przypadki osób niekaranych, które na skutek stresogennej sytuacji rozwinęły objawy Zespołu Gansera. Daje to podstawy do traktowania zaburzenia jako wyraz (nie)radzenia sobie w sytuacji krytycznej.
Dlaczego więźniowie symulują choroby psychiczne?
Zespół Gansera występuje w związku czasowym z różnego rodzaju sytuacjami stresowymi (np. pozbawieniem wolności). Z uwagi na fakt, że często jest diagnozowany u więźniów, bywa nazywany także psychozą więzienną. Zaburzenie jest najczęściej rozpoznawane przy opiniowaniu sądowo-psychiatrycznym. Częściej jednak osoby osadzone po prostu symulują objawy. Z tego powodu w diagnozie różnicowej zawsze należy brać pod uwagę możliwość symulacji.
Symulacja jest działaniem celowym. W odróżnieniu od zaburzeń pozorowanych występujących głównie wśród osób niewchodzących w konflikt z prawem, symulacja najczęściej zdarza się wśród osób oskarżonych i osadzonych. Polega na w pełni kontrolowanym i świadomym wytwarzaniu psychicznych lub fizycznych objawów choroby. Pacjent zmierza w ten sposób do uzyskania wtórnych, konkretnie określonych korzyści (np. uzyskanie łagodniejszego traktowania, wstrzymanie dalszego pobytu w areszcie, zyskanie przychylności sądu, uniknięcie kary pozbawienia wolności). Działania danej osoby mają charakter instrumentalny.
Jak więźniowie traktują pobyt w szpitalu?
W praktyce osoby pozbawione wolności najczęściej usiłują prezentować symptomy, które w potocznym rozumieniu mają sugerować występowanie u nich choroby psychicznej. Zwykle jednak symulowane są pojedyncze objawy, szczególnie dotyczące zaburzeń funkcji poznawczych. Celem samym w sobie może być u osób pozbawionych wolności pobyt w poza więziennym szpitalu. Przebywanie poza aresztem czy zakładem karnym stanowi przerwę od codziennej rutyny, wyrwanie się z codzienności życia więziennego, a nawet formę rozrywki.
Nie ma jednoznacznych kryteriów rozpoznawania symulacji. Psycholodzy więzienni są jednak w szczególny sposób doświadczeni w pracy z tą grupą pacjentów oraz bazując na doświadczeniu wiedzą, w jaki sposób rozpoznawać zachowania o podłożu manipulacyjnym. Co ważne, czysta symulacja zaburzeń psychicznych, trwająca dłuższy okres czasu nie jest zjawiskiem częstym. W takich przypadkach należy raczej brać pod uwagę stan reaktywny.
Zespół Gansera przyczyny
Zespół Gansera, tak jak inne zaburzenia reaktywne, występuje u ludzi posiadających predyspozycje do tego typu reakcji. Podłoże rodzinne nie zostało do tej pory potwierdzone. Cechą sprzyjającą mogą być zaburzenia osobowości: osobowość histrioniczna, dyssocjalna, borderline.
Duża grupa specjalistów wskazuje, że u podstaw zespołu Gansera leży patologia o podłożu organicznym. W jednym z badań, Sigal i współpracownicy stwierdzili u 6 osób z rozpoznanym Zespołem Gansera (N=15) uraz głowy z utratą przytomności w wywiadzie. U jednej osoby badanej odnotowano przebyty udar mózgu z porażeniem połowiczym ciała. Wnioski potwierdziło również opublikowane badanie typu follow-up. Na podstawie trwającej 25 lat obserwacji wykazano, że w rozpoznawaniu Zespołu Gansera nie można bagatelizować czynnika organicznego.
Zespół Gansera leczenie
W leczeniu zespołu Gansera zazwyczaj stosuje się psychoterapię ukierunkowaną na analizę znaczenia objawów. Poza psychoterapią z sukcesem stosuje się farmakoterapię. Głównie wdraża się leki przeciwpsychotyczne, ale stosuje się również leki antydepresyjne. Jako skuteczna alternatywa podany może lorazepam. Nietypowym rozwiązaniem w leczeniu tej grupy pacjentów jest zastosowanie hipnozy.
Zespół Gansera co to jest
Kryteria diagnostyczne Zespołu Gansera są wciąż nieprecyzyjne, a jego pozycja klasyfikacyjna ulegała zmianie na przestrzeni lat. Główne kontrowersje dotyczą samego sposobu klasyfikowania. Pojawia się wątpliwość, czy należy go zaliczyć do zaburzeń dysocjacyjnych, czy do zaburzeń pozorowanych. Część autorów uznaje zespół Gansera za podtyp zaburzenia pozorowanego z przewagą objawów psychicznych.
Obiekcje budzi również nazywanie tego zespołu objawów “psychozą” więzienną. Nie jest to określenie zgodne ze współczesną nomenklaturą, ponieważ Zespół Gansera nie należy do psychoz. W ICD-11 Zespół Gansera nadal klasyfikowany jest jako zaburzenie dysocjacyjne (konwersyjne). W klasyfikacji DSM-IV również był on zaliczany do zaburzeń dysocjacyjnych.
Zainteresowała Cię praca więziennego psychologa? Sprawdź jak izolacja wpływa na psychikę oraz co łączy więzienie i aleksytymię.
Bibliografia:
Karolina Wincewicz, Karolina Sapota-Zaręba, Tadeusz Nasierowski; “Zespół Gansera – zaburzenie dysocjacyjne czy zaburzenie pozorowane? Opis przypadku.”; w: Psychiatr. Pol. 2022; 56(1): 63–75
Waldemar Kryszkowski, Monika Talarowska, Kinga Bobińska, Antoni Florkowski, Piotr Gałecki; “Zespół Gansera”; w: Postępy Psychiatrii i Neurologii 2010; 19(1): 47–51
Adam Bilikiewicz, Jerzy Landowski, Piotr Radziwiłłowicz, “Psychiatria repetytorium”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003
